Voor veel scholen is het opstellen van een programma van eisen een momentopname, zegt Pieter Benschop, senior architect bij NOAHH | Network Oriented Architecture. Ook de op dat moment gewenste flexibiliteit is volgens hem slechts een inschatting op korte termijn, zeker in vergelijking met de totale levensduur van een gebouw. Om zaken niet te veel vast te leggen voor de toekomst, te anticiperen op veranderende onderwijsvisies én toch een nieuwe basisschool in een krimpgebied te realiseren, ontwikkelde NOAHH flexibele structuren die zich blijven aanpassen aan de veranderende wensen van de gebruikers maar toch een sterke identiteit hebben.
Overzicht en samenhang ontbreekt
‘Veel scholen worden tijdens hun bestaan verschillende keren verbouwd zonder dat daar een totaalvisie aan ten grondslag ligt’, weet architect Pieter Benschop. ‘Hierdoor ontbreekt het vaak aan overzicht en samenhang. Bij NOAHH kiezen we ervoor om in onze projecten een zo open mogelijke structuur aan te bieden waarin aanpassingen in de tijd eenvoudiger zijn te realiseren. Verder zit voor ons de uitdaging in het toevoegen van zoveel mogelijk polyvalentie, zowel in de ruimten als in het meubilair.’
Het meervoudig gebruik van ruimten geeft NOAHH de mogelijkheid de functionaliteit van deze ruimten voor een langere termijn te garanderen. Een mooi voorbeeld van meervoudig en flexibel gebruik is MFA Biggekerke, opgeleverd in februari 2019. Deze school, die plaatselijk beter bekend staat onder de naam ‘Onderdak’, is zowel een dorpshuis als een basisschool. De gemeenschapsruimte wordt daarom voor heel divers gebruik ingezet. De maat, schaal en materialisatie van deze ruimte is door NOAHH zo gekozen dat hij zowel groot en licht als klein en intiem gemaakt kan worden. Verder is er zowel in de structuur als in de installatie rekening met een dalend aantal leerlingen, omdat krimp in de provincie Zeeland een realiteit is. NOAHH heeft al voorgesorteerd op deze krimp. Door bij het ontwerp al na te denken over een tweede bestemming voor het pand, was het toch mogelijk nieuwbouw voor de school te realiseren. Zodra er in de toekomst te weinig scholieren zijn dan kunnen de schoollokalen met enkele ingrepen tot vier levensloopbestendige woningen worden ingericht.
Wisseling van invulling
Door accommodaties te ontwerpen die na verloop van tijd eenvoudig kunnen wisselen van invulling, zorgt NOAHH dat de leefbaarheid blijft behouden in deze regio’s, en fungeert het gebouw als voorbeeld en inspiratie voor andere krimpgebieden. MFA Biggekerke is verder wat energiebehoefte betreft met het predicaat ‘nul op de meter’ een duurzaam gebouw. Marco van der Wel, directeur van woningcorporatie Zeeuwland die het gebouw in eigendom heeft, vindt het gebouw ook op een andere manier duurzaam. ‘Als de school straks is vertrokken en er senioren in de appartementen wonen, kunnen zij met gemak beroep doen op lichte vormen van zorg vanuit het dorpshuis. Zo kun je er heel lang gebruik van blijven maken.’
Het ontwerp is sterk geworteld in de karakteristieke context. In de morfologie van het dorp zocht NOAHH naar een passende korrelgrootte en vond deze in de schaal van de boerderijschuren. Het concept van het gebouw werkt als een markthal waarbij een geplooid overhuivend dak, dat refereert aan historische boerderijen, onderdak biedt aan alle culturele, sociale en educatieve dorpsactiviteiten.
Drie puntdaken
Drie puntdaken volgen het onderliggende programma. Een deel huisvest het dorpshuis en verenigingen, het gebouwdeel aan de andere zijde biedt plaats aan de basisschool en kinderopvang. Het middendeel omvat een aula, een foyer met tribunetrap en een grote loopbrug, die alle ruimtes in het gebouw met elkaar verbindt.
Voorbeeld voor andere krimpgebieden
Tineke Lupi van Platform31, een landelijke kennis- en netwerkorganisatie die zich bezighoudt met trends in stad en regio, vindt het een bijzonder project. ‘Wat ik vooral mooi vind, is dat een woningcorporatie zich inzet om de leefbaarheid in een kleine kern te behouden. We zien in andere krimpregio’s dat corporaties juist worstelen met deze problematiek en zich terugtrekken, waardoor bijvoorbeeld dorpshuizen en scholen leeg komen te staan.’ Dit initiatief kan volgens haar ook een voorbeeld zijn voor andere krimpgebieden in Nederland. ‘Flexibiliteit van een gebouw is het toverwoord. Dus dat je tijdens de ontwikkelfase al goed nadenkt over een eventuele invulling in de toekomst. Daarnaast is de combinatie met verduurzaming en circulair bouwen sowieso iets waar iedereen mee te maken krijgt in de toekomst. In het gebouw in Biggekerke zijn deze drie elementen goed zichtbaar en dat kan als inspiratiebron werken voor andere corporaties die de laatste jaren ook weer wat meer kunnen en willen investeren.’
Open structuur
Een ander goed voorbeeld van hoe NOAHH de functionaliteit van een gebouw voor een langere termijn garandeert door een zo open mogelijke structuur aan te bieden, is MFC BS Rockanje (in aanbouw, gereed eind 2019). Het gebouw is ontworpen als een sociaal hart voor de gemeenschap van Rockanje en zal huisvesting bieden aan een basisschool, BSO, peuterspeelzaal, bibliotheek, muziekschool en diverse verenigingen. Het multifunctionele, robuuste gebouw brengt de gebruikers letterlijk onder een dak samen. ‘We hebben in ons ontwerp voor MFC BS Rockanje rekening gehouden met het feit dat er in de nabije toekomst, wanneer de school minder ruimte nodig heeft, een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) in het gebouw gehuisvest kan worden. Het gebouw heeft een open draagstructuur en is volledig opgetrokken uit een staalskelet.
Aanpasbaarheid in de toekomst
Alle wanden zijn relatief eenvoudig te verwijderen. Dit maakt aanpasbaarheid in de toekomst een stuk gemakkelijker’, legt Benschop uit. Een aantal bergingsruimten zijn zo uitgevoerd dat ze ook te gebruiken zijn als oefenruimten door de muziekschool. De teamkamer en de grote vergaderruimte van de verenigingen kunnen ook tijdelijk als lokaal worden gebruikt. De kindertoiletten hebben geen voorruimte, en daarom zijn de wastafels in de verwerkingsruimten geplaatst en daarmee bruikbaar voor zaken als knutselactiviteiten. De BSO heeft geen eigen ruimte, maar maakt gebruik van de verwerkingsruimte op de begane grond, en de BSO-keuken wordt als kookstudio gebruikt door de school zelf.
Meubelserie ontworpen door NOAHH
De verrijdbare podiumelementen, onderdeel van de Elementary meubelserie die NOAHH zelf ontwierp en op de markt bracht, hoeven niet te worden opgeslagen omdat ze ook gebruikt kunnen worden als bankjes en opbergmeubel. Benschop: ‘Elementary is bedacht om plekken te creëren in ruimten waar veel kinderen op verschillende manieren aan het werk zijn. Het biedt rust, structuur en flexibiliteit. De eenvoud in vormgeving en de verschillende mogelijkheden in gebruik stimuleren het leerproces en de creativiteit van de kinderen, en het minimale kleurgebruik biedt een rustige en neutrale basis als leeromgeving.’
Robuuste buitenkant
Het alzijdige gebouw in Rockanje kreeg van NOAHH een robuuste buitenkant door toepassing van een gemêleerde zandkleurige baksteen. Die kleur refereert aan de kleur van het omringende duinlandschap. De buitenruimte – ontworpen door landschapsarchitect Hosper – sluit naadloos aan op de omgeving. De bakstenen huid van het gebouw is geperforeerd met grote vierkante raampartijen die gelijkmatig over de gevel verdeeld zijn. ‘Op die manier bieden we een structuur aan die sterk is geworteld in de plaatselijke context’, meent Benschop. ‘Dat betekent dat ons ontwerp zich niet beperkt tot de aangewezen locatie, maar deze vaak overschrijdt.
Samenwerking
Wij werken nauw samen met Hosper en de gemeente Westvoorne om de situatie rond de school te herdefiniëren en het gebouw stevig te verankeren in de dorpsstructuur.’ Ook is een grote hoeveelheid groen gecreëerd rondom het gebouw. Benschop: ‘In plaats van de doorgaans toegepaste betontegels hebben we een groot deel van de ruimte om de school voorzien van een groene ondergrond met heesterbeplanting en bomen. Verder zijn de staalmathekwerken deels vervangen door houten paaltjes met een staaldraad omgeven door groene hagen. Kinderen moeten ook gewoon een beetje in het zand kunnen spelen en wegdromen tussen wilgenhagen en schooltuintjes.’
Tekst: NOAHH| Network Oriented Architecture.
Fotografie: Katja Efting, NOAHH
Gepubliceerd in ArchitectuurNL 4 2019